Dobowa zbiórka moczu w kamicy nerkowej

Dobowa zbiórka moczu

Dobowa zbiórka moczu (DZM) nazywana także 24-godzinną zbiórką moczu jest badaniem wykonywanym w celu ustalenia rodzaju i ilości wydalanych w ciągu doby związków chemicznych zawartych w moczu. DZM wykorzystywana jest w diagnostyce różnych chorób nerek a w przypadku kamicy nerkowej pozwala na metaboliczną ocenę wydalanego w ciągu doby moczu. Badanie wykonywane jest w domu pacjenta i nie wymaga hospitalizacji. Dobowa zbiórka moczu pozwala na ustalenie objętości wydalonego w ciągu doby moczu a także ilości zawartego w nim sodu, potasu, wapnia, magnezu, fosforu, kwasu moczowego, kreatyniny i hormonów. Badanie wykonywane jest w ciągu 24 godzin i aby wniosło jak najwięcej informacji powinno być wykonane dwukrotnie.

Jakie parametry oceniane są w dobowej zbiórce moczu u chorych z kamicą nerkową?

24 godzinna zbiórka moczu wykonana u chorego z kamicą ma na celu ustalenie czynników mogących sprzyjać powstawaniu złogów co może pomóc w skuteczniejszym jej zapobieganiu. W DZM chorego z kamicą nerkową ocenia się: objętość moczu, odczyn pH, wapń, cytryniany, magnez, fosforany,, siarczany, szczawiany i kwas moczowy. U pacjentów z kamicą cystynową lub dodatnim wynikiem testem cyjankowo-nitroprusydkowym możliwe jest ustalenie dobowego wydalania cystyny.

Wskazania do wykonania dobowej zbiórki moczu

Dobowa zbiórka moczu u pacjentów z kamicą nerkową zalecana jest u pacjentów o podwyższonym ryzyku kamicy układu moczowego oraz pacjentów z nawrotową kamicą nerkową. Pacjentami o podwyższonym ryzyku kamicy nerkowej są chorzy z nawrotowym zakażeniem układu moczowego, kamicą nerkową występującą rodzinnie, cukrzycą a także schorzeniami powodującymi zaburzenia wchłaniania treści jelitowej. Pacjenci z pierwszorazowym epizodem kamiczym również mogą odnieść korzyść z wykonania dobowej zbiórki w moczu w celu ustalenia zaburzeń mogących ułatwić zastosowanie skutecznej profilaktyki kamicy nerkowej. Każde dziecko, u którego rozpoznano kamicę nerkową powinno mieć wykonaną dobową zbiórkę moczu.

Fot. Pojemniki wykorzystywane do wykonania badania dobowej zbiórki moczu. Większy pojemnik wykorzystywany jest do gromadzenia moczu w ciągu całej doby. Mniejszy pojemnik służy do pobrania próbki ze zgromadzonego moczu.

Skład prawidłowego moczu człowieka

Objętość moczu i poziom kreatyniny w moczu

Ilość wyprodukowanego przez nerki moczu ma istotne znaczenie w ocenie ryzyka krystalizacji substancji zawartych w moczu. Zbyt mała objętość moczu powoduje wzrost ryzyka krystalizacji substancji w nim wydalonych. Uznaje się, że minimalna objętość moczu, która pozwala zmniejszyć ryzyko powstawania złogów w nerkach to minimum 2500 mL w ciągu doby.

Kreatynina w moczu pozwala na ocenę wydolności nerek a wynik uzależniony jest od masy mięśniowej pacjenta. Kreatynina jest produktem metabolizmu mięśni w całości wydalanym przez nerki. Oznaczenie poziomu kreatyniny w dobowej zbiórce moczu pozwala na ocenę czy próbka oddana do analizy była prawidłowo pobrana.

Odczyn pH moczu

Ludzki mocz ma odczyn pH w zakresie od 4,5 do 8,0. Powstawanie kryształów szczawianu-wapnia, fosforanu-wapnia, kwasu moczowego, struwitu lub cystyny uzależnione jest od odczynu pH moczu. Powstanie złogów zbudowanych z kwasu moczowego jest możliwe przy kwaśnym odczynie moczu o pH poniżej 5,5. Odczyn pH moczu oceniony w dobowej zbiórce moczu powinien mieścić się w zakresie od 5,7 do 6,3 co ogranicza proces krystalizacji substancji zawartych w moczu.

Wapń

Większość złogów powstających w nerkach w swoim składzie ma wapń, którego podwyższone stężenie obserwowane jest u blisko połowy pacjentów diagnozowanych z powodu kamicy. Stężenie wydalanego w moczu wapnia uzależnione jest od ilości wchłanianego wapnia w przewodzie pokarmowym, ilości spożywanego sodu oraz białka. Zbyt mała ilość przyjmowanego w pokarmie wapnia sprzyja rozwojowi kamicy szczawianowo-wapniowej co spowodowane jest zbyt dużym wchłanianiem szczawianów w  diecie. Wapń w przewodzie pokarmowym łączy się ze szczawianami co zmniejsza ich wydalanie w moczu.

Sód i potas w moczu

Spożywanie zbyt dużej ilości sodu w diecie (sód jest głównym składnikiem soli w diecie) powoduje wzrost stężeń wapnia w moczu. Ilość spożywanego sodu w diecie ma kluczowe znaczenie w regulacji ilości wydalanego w moczu wapnia. Potas oceniany w dobowej zbiórce moczu pozwala na monitorowanie dawkowania stosowanego w profilaktyce kamicy nerkowej cytrynianu potasu.

Szczawiany

Szczawiany wydalane w zbyt dużej ilości w moczu mogą być przyczyną najczęstszego rodzaju kamieni nerkowych zbudowanych ze szczawianu wapnia. Szczawiany pochodzące ze spożywanych pokarmów wchłaniane są głównie w jelicie grubym (okrężnica i dystalna część jelita krętego). Spożywanie nadmiernej ilości witaminy C prowadzi do wzrostu stężenia szczawianów w diecie. U pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego i innymi schorzeniami jeli powodującymi zaburzenia wchłaniania często obserwuje się podwyższone stężenia szczawianów w dobowej zbiórce moczu.

Cytryniany

Cytryniany są inhibitorami czyli związkami chemicznymi odpowiedzialnymi za hamowanie krystalizacji soli wapnia w moczu. Zbyt niskie stężenie cytrynianów w moczu uznawane jest za jeden z czynników ryzyka wystąpienia kamicy nerkowej. Hipocitraturia czyli zbyt niskie stężenie cytrynianów w diecie może być idiopatyczna czyli niewiadomego pochodzenia lub wywołania nieodpowiednią dietą. Cytryniany mogą być uzupełniane w postaci soku z cytryny lub cytrynianu potasu.

Magnez

Obecność jonów magnezu w moczu odpowiedzialna jest za hamowanie procesu krystalizacji soli wapnia. Nieodpowiednia dieta jest główną przyczyną zbyt małego stężenia magnezu w moczu.

Jak wykonać dobową zbiórkę moczu?

Aby wykonać 24-godzinną zbiórkę moczu należy zakupić pojemnik z podziałką o objętości 2,5 - 3 litrów do zbierania moczu oraz pojemnik do badania ogólnego moczu, w którym dostarcza się próbkę moczu ze zbiórki dobowej  do laboratorium.

Badanie dobowej zbiórki moczu należy rozpocząć rano, ale należy pamiętać, że pierwszy poranny mocz powinien być oddany do toalety. Dla ułatwienia monitorowania czasu należy zapisać godzinę rozpoczęcia pomiarów. Od tego momentu wszystkie kolejne porcje   oddanego moczu gromadzimy w pojemniku do dobowej zbiórki moczu. Pojemnik powinien być przechowywany w lodówce. Ostatni poranny mocz kończący dobową zbiórkę moczu oddawany jest do pojemnika. Na zakończenie badania odmierza się objętość zgromadzonego moczu - na pojemniku jest podziałka ułatwiająca pomiar. Cały zgromadzony w ciągu doby mocz należy wymieszać i odlać około 50-100 mililitrów do pojemnika do jednorazowego pojemnika do badania moczu. Do laboratorium dostarczamy wyłącznie mały pojemnik z próbką moczu z DZM oraz kartkę z informacją o całkowitej objętości moczu uzyskanej w ciągu doby oraz czasem rozpoczęcia i zakończenia badania. Jeśli w czasie badania pacjent pominie chociażby jedną porcję moczu i odda ją do toalety badanie należy powtórzyć.

Co może negatywnie wpłynąć na wynik dobowej zbiórki moczu?

Aby badanie dobowej zbiórki moczu było wartościowe należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach:

  pierwszy poranny mocz w dniu rozpoczynającym zbiórkę należy oddać do toalety
  wszystkie porcje oddawanego w ciągu 24 godzin badania moczu należy oddawać do specjalnego pojemnika. Omyłkowe lub wymuszone sytuacją oddanie moczu do toalety przerywa badanie. Tylko oddanie całego moczu wydalonego w ciągu doby badania do pojemnika ma sens.
  precyzyjne ustalenie czasu rozpoczęcia i zakończenia badania
  pojemnik zbiorczy na mocz należy trzymać w lodówce
  intensywny wysiłek fizyczny lub stres w czasie badania może spowodować odchylenia, które utrudnią lub uniemożliwią interpretację wyniku
 należy pamiętać, że badanie ma pokazać jaka jest zawartość naszego moczu i jaka jest jego objętość dlatego należy wypijać normalną ilość płynów.
  nie należy zmieniać swojej diety w czasie wykonywania badania